Μαν, Τόμας

I

(Thomas Mun, Λονδίνο 1571 – 1641). Άγγλος οικονομολόγος. Ήταν έμπορος στην Ιταλία και στην Ανατολή, ανέλαβε κατόπιν διευθυντική θέση στην Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών (1615). Κύριος εκπρόσωπος της τάσης που αργότερα ονομάστηκε μερκαντιλισμός (εμποριοκρατία), δημοσίευσε ένα έργο με τον τίτλο Λόγος περί εμπορίου από την Αγγλία στις Ανατολικές Ινδίες (Discourse of trade from England unto the East England, 1621), όπου δικαιολογούσε την εμπορική πολιτική της Εταιρείας, υποστηρίζοντας ότι οι αγγλικές εξαγωγές χρυσού προς την Ινδία σε αντάλλαγμα των εμπορευμάτων που εισάγονταν από εκεί δεν ήταν επιβλαβείς για την Αγγλία, επειδή διαφορετικά τα εμπορεύματα αυτά θα έπρεπε να αγοραστούν σε ψηλότερες τιμές από άλλες χώρες και επειδή ένα μέρος τους εξαγόταν πάλι με συμφέρουσες τιμές. Τις ίδιες ίδιες αντιλήψεις υποστήριξε και στο κλασικό έργο του Ο θησαυρός της Αγγλίας από το εξωτερικό εμπόριο (Discourse on England’s treasure by forraign trade), που δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του (1664) όπου, επιπλέον, διατυπώνει μια σαφή και λεπτομερή θεωρία για το εμπορικό ισοζύγιο.

II

(Thomas Mann, Λίμπεκ 1875 – Κίλτσμπεργκ, Ζυρίχη 1955). Γερμανός συγγραφέας και κριτικός. Ο πατέρας του ήταν ένας πλούσιος μεγαλέμπορος, ο οποίος είχε εκλεγεί δύο φορές γερουσιαστής, και η μητέρα του ήταν Κρεολή πορτογαλο-βραζιλιανής καταγωγής. Ήταν ο νεότερος αδελφός του μυθιστοριογράφου και θεατρικού συγγραφέα Χάινριχ Μαν. Ο Μ. τελείωσε το γυμνάσιο στο Λίμπεκ και το 1893 πήγε να συναντήσει την οικογένειά του στο Μόναχο, όπου είχε εγκατασταθεί η μητέρα του, μετά τον θάνατο του συζύγου της (1891). Εκεί εργάστηκε σε ασφαλιστική εταιρεία, ενώ παρακολουθούσε κατά περιόδους πανεπιστημιακές σπουδές και συνεργαζόταν με το λογοτεχνικό περιοδικό Simplicissimus. Γρήγορα όμως έφυγε για να συναντήσει τον Χάινριχ στην Ιταλία, όπου έζησε μεταξύ Ρώμης και Παλεστρίνα (1896-98), αφοσιωμένος στη συγγραφή του μυθιστορήματος στο οποίο οφείλει τη φήμη του, Οι Μπούντενμπρουκ (Buddenbrooks, 1901, βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1929). Στο έργο αυτό, το χανσεατικό και αστικό στοιχείο του M. ενσωματώνεται σε μια πολύ ευρύτερη προβληματική, νιτσεϊκής και φροϋδικής προέλευσης, όπως και στο πρώτο έργο του, τη συλλογή διηγημάτων Ο μικρός κύριος Φρίντμαν (Der kleine Herr Ftedmann, 1898), καθώς και στον Τόνιο Κρέγκερ (Tonio Kroger, 1903). Η παρακμή της αστικής τάξης εξετάζεται με αναλυτική ακρίβεια ως αναπόφευκτη συνέπεια φιλοσοφικών και καλλιτεχνικών διεισδύσεων σε ένα κοινωνικό σύνολο μόνο φαινομενικά στερεό. Με τα αφηγηματικά μέσα του ευρωπαϊκού νατουραλισμού, στον οποίο ο Μ. έμεινε πιστός μέχρι τέλους, θίγονται τα βασικά θέματα του έργου του, δηλαδή η αντίθεση μεταξύ ζωής και πνεύματος, η αρρώστια ως διεργερτικό της πνευματικής δραστηριότητας, η μουσική ως σκοτεινή δύναμη διχασμού της προσωπικότητας. Το 1905 παντρεύτηκε την Κάτια Πρίγκσχαϊμ, γόνο μιας πλούσιας οικογένειας τραπεζιτών, και απέκτησαν έξι παιδιά, από τα οποία ο Κλάους, ο Γκόλο και η Έρικα ασχολήθηκαν επίσης με το γράψιμο και τις τέχνες. Το 1909 εκδόθηκε το διήγημά του Βασιλική Υψηλότητα (Konigliche Hoheit), το οποίο, εξαιτίας της φαινομαινικής ελαφρότητάς του, έδωσε σε πολλούς την εντύπωση ότι η εξέλιξη του συγγραφέα είχε σταματήσει. Αλλά με τον Θάνατο στη Βενετία (Der Tod in Venedig, 1912), που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Λουκίνο Βισκόντι με μεγάλη επιτυχία (1971), επέστρεψε στα γνωστά αντιστικτικά μοτίβα της ζωής και του θανάτου, της ακμής και της παρακμής, δημιουργώντας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και δημοφιλή έργα του. Με το πολιτικό δοκίμιο Παρατηρήσεις ενός απολιτικού (Betrachtungen eines unpolitischen, 1918) προσπάθησε να δικαιώσει το αυταρχικό κράτος έναντι της δημοκρατίας και του κοσμοπολιτισμού (αντιλήψεις τις οποίες απέρριψε στην πορεία). Επέσυρε έτσι την πολεμική εκείνων οι οποίοι, όπως ο αδελφός του Χάινριχ, έβλεπαν στην προσκόλλησή του Μ. στο γερμανικό ιδεώδες έναν εχθρό της ευρωπαϊκής σκέψης. Ωστόσο στο Μαγικό βουνό (Der Zauberberg, 1924), με τον απίθανο διάλογό του ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις του φωτισμένου ορθολογισμού και του σκοταδιστικού ανορθολογισμού (τις οποίες εκπροσωπούν αντιστοίχως δύο χαρακτήρες, ο Σετεμπρίνι και ο Νάφτα), ο Μ. απορρρίπτει κάθε βολική σιγουριά, παρουσιάζοντας τα μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα σε όλη την πολυπλοκότητά τους. Η περιφρόνηση και το μίσος του για τη φασιστική χυδαιότητα του ενέπνευσαν το μυθιστόρημα Ο Μάριο και ο μάγος (Mario und der Zauberer, 1930). Το 1933, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο M. με την οικογένειά του εγκαταστάθηκαν στην Ελβετία και αργότερα στις ΗΠΑ. Το 1936 η ναζιστική κυβέρνηση του αφαίρεσε τη γερμανική υπηκόοτητα. Ακολούθησε η αφαίρεση του τιμητικού διακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο της Βόννης. Στις ΗΠΑ, εκτός από τη συγγραφική εργασία του, ασχολήθηκε με περιοδείες για διαλέξεις, σειρές μαθημάτων και, κατά τη διάρκεια του πολέμου, με φλογερές ραδιοφωνικές εκκλήσεις προς τους Γερμανούς. Στα χρόνια αυτά ανήκει η τετραλογία του Ο Ιωσήφ και τα αδέρφια του (Josef und seine Bruder, 1933-43), όπου οι αντιφάσεις του ίδιου του Μ. απεικονίζονται στο πρόσωπο του Ιωσήφ. O μύθος εναρμονίζεται με την πνευματική παρωδία, σε μια καταπληκτική ρευστότητα όπου συγχέονται όλοι οι ρυθμοί. Στο έργο του Η Λότε στη Βαϊμάρη (Lotte in Weimar, 1939) το πνευματικό είδωλο παίρνει τη μορφή του Γκέτε, στην οποία ο Μ. απέδωσε πολλά έντονα αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά. Με τον Δόκτορα Φάουστους (Doktor Faustus, 1947) αναδύθηκε πάλι ο αγάπη του Μ. για τη Γερμανία. Στο τραγικό τέλος του συνθέτη Άντριαν Λέβερκιν συμβολίζεται η κατάρρευση της Γερμανίας και, ακόμη περισσότερο, της αστικής τέχνης και του αστικού πολιτισμού. Όταν επέστρεψε στην Ευρώπη, ο M. (Αμερικανός πολίτης από το 1944) επιχείρησε μια περιοδεία στην Ανατολική και στη Δυτική Γερμανία (1949), επισύροντας και πάλι επιδοκιμασίες και αποδοκιμασίες (ομιλία στο Έτος του Γκέτε, 1949). Έπειτα εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελβετία. Στα τελευταία χρόνια του ανήκουν Ο εκλεγμένος (Der Erwahlte, 1951), λαμπρό παιγνίδι ενός μεγάλου λογοτέχνη, Η απατημένη (Die Betrogene, 1953), επιστροφή στα θέματα της νεότητάς του, και η δεύτερη γραφή του πικαρεσκικού μυθιστορήματός του Οι εξομολογήσεις του απατεώνα Φέλιξ Κρουλ (Die Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull, οριστική έκδοση 1954), την ολοκλήρωση της οποίας διέκοψε ο θάνατός του.

Ο Μ., ο οποίος θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες μορφές της λογοτεχνίας του 20ού αι. και ο μεγαλύτερος Γερμανός συγγραφέας της εποχής του, άφησε επίσης αξιόλογες μελέτες για τον Γκέτε (μορφή πολύ αγαπητή στον συγγραφέα), τον Τολστόι, τον Στορμ, τον Νίτσε, τον Τσέχοφ, τον Βάγκνερ, τον Φρόιντ κ.ά. Το τελευταίο έργο του ήταν το Δοκίμιο για τον Σίλερ (Versuch uber Schiller, 1955).

Το σπίτι του Τόμας Μαν στη Λίμπεκ της Γερμανίας, όπου διαδραματίζεται το μυθιστόρημα στο οποίο ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς του.

Ο Τόμας Μαν, κατά τη διάρκεια της εκούσιας αυτοεξορίας του στις ΗΠΑ.